Spędziliśmy w Uxmal kolejną noc. Rano pojechaliśmy do Labna. To stanowisko archeologiczne jest stosunkowo małe i zwarte. Szacuje się, że tylko około 2000 mieszkańców zamieszkiwało ten obszar. Przybyliśmy tutaj, aby zobaczyć kolejny bramę Mayów. Łuk ten nie był wejściem do miasta, tak jak ten w Kabah, ale raczej przejściem między dzielnicą mieszkalną wyższej klasy, a głównym placem z budynkami administracyjnymi. Konstrukcja ma wysokość 6 m i jest przykładem stylu architektonicznego Puuc.

Pałac w Labna zbudowany w latach 750 - 1000 n.e. ma około 70 pokoi i 7 patio. W dekoracjach fasad dominują maski Boga Chaac. Poszczególne sekcje pałacu miały różne zastosowania, takie jak administracja lub kuchnia. Jedno ze skrzydeł zawierało pomieszczenia mieszkalne dla członków wyższej klasy. Gdzie żyli jednak zwykli ludzie? Mieszkali oni zwykle na obrzeżach miast w tradycyjnych owalnych domach wykonanych z drewna i gliny błotnej. Zauważyliśmy rekonstrukcję takiego domu w Labna. Było to dla nas Inspiracją aby obserwować takie tradycyjne domy Majów wciąż stojące w wioskach, przez które przejeżdżamy w tej części Jukatanu.

Z Labna udaliśmy się do pobliskiej jaskini Loltun. Przez wieki Majowie wykorzystywały tę jaskinię jako schronienie, pozostawiając po sobie wiele śladów obecności. Podziemny szlak ma 2 km długości. Widzieliśmy tam rzeźby skalne i tzw. „czarne ręce” malowane techniką negatywu. W jaskini znajdują się również „okopy Majów”, zbudowane podczas wojny kastowej na Jukatanie w drugiej połowie XIX wieku, w czasie gdy Majowie wykorzystywali tę grotę jako kryjówkę.

Na czym polega technika negatywu w procesie pozostawienia odbicia własnej dłoni? Dowiedzieliśmy się, że jest to dość łatwe. Wystarczy wypełnić usta popiołem z ogniska, położyć dłoń na skale i z rozmachem wypluć popiół na dłoń i jej otoczenie. Wieki później archeolodzy będą zajęci analizowaniem obrazu dłoni. Jeśli będą w stanie uzyskać DNA ze śliny pozostawionej na skale, mogą się wiele dowiedzieć o tobie.

Hacjendy Jukatanu były podstawą systemu gospodarczego wprowadzonego przez Hiszpanów w XVI wieku. Podobnie jak w amerykańskich plantacjach południa, budowali je zamożni, aby produkować towary, które można było sprzedawać z ogromnym zyskiem. Każda hacjenda była wiejską, autonomiczną jednostką społeczną. Był tam zwykle główny budynek właściciela albo zarządcy, kaplica i sklep dla robotników, czasami szkoła. Produkowano czasami cukier trzcinowy, dominowała jednak produkcja lin dla przemysłu żeglugowego. Produkcja oparta była na sizalu, gatunku agawy uprawianej na włókno. Hacjendy utrzymywały ogromne pola agawy sizalowej, które wymagały setek pracowników. Aby zmaksymalizować zyski, hacjendy wprowadziły kastowy system społeczny opartych na rasie. Majowie byli na niższym poziomie drabiny. Nie byli oni oficjalnie niewolnikami, system ten był jednak podobny do systemu feudalnego. Ludność pochodząca z Europy, tak zwani Jukatecos, sprawowali kontrolę ekonomiczną, Majowie byli pracownikami, którym płacono absolutne minimum. Nasza podróż do świata Majów byłaby niepełna bez odwiedzenia kilku hacjend na Jukatanu.

Właśnie dlatego pojechaliśmy do Hacjendy Tabi. Nie mieliśmy pojęcia, że to miejsce nie jest otwarte dla publiczności. Podążaliśmy drogą między opuszczonymi plantacjami cytrusów, aż dotarliśmy do bramy. Była otwarta, wjechaliśmy do środka. Naszym oczom ukazał się potężnych rozmiarów główny dom, czyli Casa Principal, przed którym zaparkowaliśmy. W krótkim czasie pojawił się mężczyzna, który domagał się abyśmy odjechali. Wyglądał jak osoba opiekująca się tą niezamieszkałą hacjendą. Przy pomocy dwóch czapek bejsbolowych udało mi się zapewnić go, że jesteśmy pokojowo nastwionymi gośćmi. Pozwolił nam zostać kilka godzin, mieliśmy czas aby zwiedzić opuszczoną hacjendę.

W drodze powrotnej do Uxmal zatrzymaliśmy się w małym miasteczku Ticul. Nadszedł czas, aby napełnić nasze zbiorniki z wodą i kupić artykuły spożywcze. W mieście byliśmy świadkami, uroczystego przemarszu mieszkańców. Kobiety w białych sukienkach ozdobionych kwiatami dominowały w tej procesji kościelnej. Wiele osób trzymało w rękach dary, czyli chleb lub tacki z jedzeniem.